Por casualidades do destino, o venres pasado , 13 de novembro de 2013, estaba no Luar,
a saltos entre as bambalinas, onde acompañaba ao grupo de pandeireteiras deRetrouso que actuou xusto despois do Caso Vai de gaita, e o público. Entrei a sentar
xusto cando empezaban as valoracións a Denís, mira ti que casualidade.
Vin que o asunto foi polémico, pero non esperaba que tanto.
Miña nai! Lin post moi sesudos, debates sobre educación, sobre qué é a
tradición, sobre respecto. E o que me sorprendeu máis: o debate estaba na rúa.
Nos dous días seguintes, alá onde fun saíu na conversa como algo impactante.
Non tiven moito tempo, pero visto o linchamento que vin por
algún lado do xurado, quedei con ganas de amosar a miña opinión. Alá vai.
1. Isto é un espectáculo
Se o do Vai de gaita pasase na Fox, ou mesmo en Telecinco, tería pensado
que a polémica estaba pensada desde os think-tanks do programa. Sendo algo tan
cotián como o Luar, teño as miñas dúbidas, pero ollo, mirade:
Nun concurso amateur, pero onde se ven cousas de bastante bo
nivel (o pouco que vin algún domingo zapeando, todo hai que dicilo, non son
gran seguidor, nin do programa nin do concurso), de sócato xuntan a competir a
un gaiteiro que tocaba perceptiblemente mal con outro que reúne todas as trazas
para darlle unha paliza en técnica, pero que vai cunha gaita marcial ao estilo
ourensán, estilo Foxo, ou como queirades chamarlle. Ao participante de gaita marcial danlle
caña por provocar levando unha gaita non tradicional, pásanse, xenera o
captatio benevolentiae do público cara ao máis feble e o Cristian/Risto
enfádase ou faise o enfadado e marcha desairado.
Et voilà, teñen a todo o mundo falando do tema varios días,
moitos véndoo pola web, por Youtube, parodias de Seivane, e seguramente a moita
xente atenta para ver qué pasa o venres seguinte no programa. Audiencia. Show.
Se non estaba preparado… Ao programa saíulle redondo.
2. Sorpresa: hai personaxes
Porque non sexamos inocentes. É moi fácil de identificar que
Cristian fai o rol de poli malo, de polemista, de Risto, para entendérmonos.
E hai que ser moi reducionista para criticar ao Cristian
profesor de gaita (non o coñezo de nada, eh, eu dese xurado, só sabía de
Seivane), por cómo actúa o Cristian xurado. Salvando distancias, sería como
criticarme a min como profesional de comunicación online por cómo bailo ou toco
a gaita; ou ao revés. No programa está facendo un papel. Pode gustar máis ou
menos, pero non procede dicir cousas do estilo “menudo profesor será”, pois
digo eu que cando sae do Luar actuará de forma diferente. Ou non, igual me
trabuco…
3. O asunto do “pobre rapaz vapuleado”
Cando alguén se presenta a un concurso sabe ao que xoga. Ten
que saber que hai un xurado, coñecer ese xurado, saber cómo son as valoracións
e saber que estará exposto. Oh, sorpresa: van criticalo na TV en prime time?!
Será se cadra porque está participando nun concurso de tele en prime time
(ejem, iso de prime time, que eran case as doce da noite) no que hai
valoracións públicas tras cada peza.
Igual isto non o sabe todo o mundo, pero… non podemos
poñernos no caso do “pobre inocente que vai por primeira vez á tele e marcha
chorando desconsolado”. Denís, polo que sei (tampouco investiguei demasiado,
teño vida propia, hehe), xa actuara nun Luar anterior no que, anda, qué
sorpresa, levou unha gaita galega “normal”, e onde lle deran caña igual, naquel
caso por copiar demasiado a técnica doutro gaiteiro na dixitación e na
ornamentación.
E vai á segunda vez, a que pode ser a súa última, na que se
cadra sabe que compite contra outro que toca moi pouquiño, ou se cadra porque
pensa desmontar un pouco o local, e preséntase a tocar o Valse do Vellos cunha
gaita marcial e tambor tamén dos de lata.
Claro, igual non sabe que o xurado o vai criticar, meu pobre.
4. O xurado pasouse?
Moitos din entender as críticas do xurado pero non as súas
formas. Nese caso, volvan ao punto 1, de que isto é un espectáculo. Hai tres
xurados e tres formas, mira ti que casualidade:
Lorena Freijeiro
Nin arre nin xo, pero a lo tonto… pregúntalle se a gaita é del,
como insinuando:
- Opción A: que lla regala a banda de gaitas (insinuación semi agochada sobre as subvencións moi criticadas a un modelo de ensinanza que impulsaba como propios instrumentos que eran ocorrencias dun señor)
- Opción B: que lla deixaron directamente para desmontar o local no programa
Susana Seivane
Dálle un rapapolvos modo discurso. Moitos sorpréndense
porque o tiña escrito e din como se houbese unha conspiración xudeomasónica. Un
pouco de sentido común. Nun programa coma Luar, todos os que van participar
pola noite en directo están como desde as 5 da tarde no estudio, pasando probas
de luz, son, cámara. Os do Vai de gaita, o mesmo. O Denís tivo que pasar polo
escenario coa súa gaita e os do xurado velo. Susana Seivane tivo tempo de sobra
de escribilo nas horas mortas entre as probas e o directo.
Significa isto que tiña que terllo dito nas probas? Que tiña
que ter chamado á policía? Ou terse queixado ao programa? Por que? Ela é xurado e o
seu papel é analizar o que ve no programa.
Está menos cualificada por ser filla e neta de quen é?
Primeiro, ela non é artesá, é gaiteira. Non é xusto trasladarlle a ela os
“supostos” pecados de pai ou avó á hora de evolucionar a gaita ou o que
fixesen. Segundo, comparar o que fixo a familia Seivane coa gaita, co que fixo Foxo… é
cando menos discutible. Seivane mellorou tecnicamente un
instrumento preexistente. Mellorou a feitura, definiu un timbre, e despois
cambiou material de fol, pallóns… si. Iso é evolución, porque a tradición (se a
estas alturas se pode manter ese termo) tamén evolúe.
O da gaita marcial é
outro tema: é coller unha gaita de fóra (Escocia, por se algúen está perdido),
agarrarse a que aparece unha figura dunha gaita escocesa nunha igrexa en
sabediosonde, e dicir, contra todo criterio empírico dos últimos 300 anos (por
dicir unha cifra), que esa gaita con tres roncos verticais, é galega; adaptar a
afinación á música galega e tirar para adiante co seu invento, tratando (con
certo éxito, polo que se ve) de colarllelo a algúns incautos como “historicamente galego”.
Os Seivane melloraron un instrumento (xunto moitos outros
artesáns, eu son máis da cultura de timbre de gaita de Corral-Gil, moito máis
habitual nas Rías Baixas); Foxo inventou outro.
Por iso, aplaudín o discurso de Seivane.
[Actualización 19/12: Susana Seivane publicou unha interesante aclaración na súa páxina do Facebook]
[Actualización 19/12: Susana Seivane publicou unha interesante aclaración na súa páxina do Facebook]
Cristian
Pasouse co do papel hixiénico? Si. É o seu rol. Ser
excéntrico, excesivo. Quen critique que
faga iso non debería criticar o Cristian gaiteiro, senón a televisión
espectáculo ou tele lixo ou como queira chamarlle; pero que non o converta en
“qué malvados son os gaiteiros tradicionais”, “qué radicais”.
Fixo mal en marchar? Unha vez máis: fixo o que correspondía
ao seu papel. Conste que entendín perfectamente que marchase. O que non se vía
en cámara era que, cando lle pediu ao Denís que falase, e falou, o rexedor do
programa ía enervando ao público en positivo para apoiar ao feble do rapaz,
mentres non reaccionaba en absoluto cada vez que falaba el.
Denis: “É unha gaita históricamente galega”
Aplausos
Cristian: “Escribe un libro explicándoo e falamos”
Silencio
Denís: “É unha gaita como outra calquera"
Aplausos
Cristian marchou criticando que o público (incitado polo
programa) estivese apoiando a “ignorancia” do rapaz e esa visión burda de que a
gaita marcial é unha gaita galega.
5. Por que non me da pena Denis?
En directo, a súa actitude víase bastante confiada e
prepotente. Houbo un momento clave. Cando dixo aquilo de “é unha gaita
historicamente galega”. “Historicamente”. Alguén superado polas circunstancias,
a punto de chorar como todo o mundo pensa que estaba, o pobre, non tería dito
iso. Diría que é unha gaita tradicional ou galega a secas. Que metese o detalle
de “historicamente” faime pensar que tiña máis que claro o que quería dicir.
Sabía a que ía. E se o sabía, discutamos sobre gaitas, sobre termos, pero deixemos á parte o
rollo ese de “pobre neno, como se pasaron con el”.
Historicamnete galega que é? Que é galega porque se fixo en
Galicia? Que é galega porque leva 30 anos tocándose en Galicia?
É como dicir que que os coches de Citröen son historicamente
galegos, porque se fan en Vigo. Non é o mesmo facerse nun sitio que ser
tradicional dun sitio. Que algo se use nos últimos anos nun sito
non o converte en tradicional dese sitio. O piano tocase desde hai moitos anos
en Galicia, pero iso non o converte en instrumento tradicional galego.
6. O choio das bases
Outra cousa que se dixo moito é o das bases do concurso. Non
as lin, nin coñezo nin atopei. Hai a quen di que as bases inclúen o de
que a gaita debe ser tradicional. Nin idea. Para min, é irrelevante. En caso de que as
bases non definan o tipo de gaita, sinxelamente, é decisión e interpretación
do xurado valoralo. Para algo é o xurado.
[Actualización 19/12: Susana Seivane confirmou na nota do seu Facebook que as bases determinan que debe ser "gaita galega"]
[Actualización 19/12: Susana Seivane confirmou na nota do seu Facebook que as bases determinan que debe ser "gaita galega"]
Despois pódese discutir máis ou menos, pero o xurado decide.
Por iso non me ten sentido aludir ás bases para nada.
Se as bases non poñen nada de tipo de gaita, xa pode gañar
calquera con calquera tipo de gaita? Si, podería, se o xurado o vota. Vaino
votar? Pois probablemente non, pois algún dos criterios que usan é a adaptación
do xeito de tocar a cómo se tocaba nos sitios de onde son as pezas, ou como
tocaban os autores orixinais… Valorar iso e ter que facelo con alguén tocando
unha gaita midi, unha cornamusa, unha gaita tunecina ou unha gaita marcial… é
normal que perda puntos. E quen o toca, sábeo.
7. Enton, qué é tradicional?
Alégrome de que me fagas esa pregunta. A cultura tradicional
é a cultura que se transmite de forma oral, de pais a fillos, nas culturas
previas aos medios de comunicación de masas, e sociedades industrializadas que
aceleraron a educación regrada e o cruzamento de culturas e músicas a través de
radios e despois televisións.
Segundo isto, baixo a miña opinión (estou moi tolo), a
música tradicional está morta, claro que está morta. Por iso se fala de música folclórica (ah, claro, é que ese termo non mola nada, non é cool), ou música folk. O que se fai hoxe en día,
igual que o que facía Perfecto Feijoo a comezos do XX, é reinterpretar, poñer
en valor e adaptar o que sabemos da cultura tradicional. Iso que sabemos, faise
adaptando aos tempos e ás necesidades. Hai formatos máis próximos (gaiteiro
solista e tamborileiro) e outros máis afastados (banda de gaitas).
E tamén hai inventos. Os inventos están ben. Hainos tamén
máis próximos á cultura tradicional (pallón de plástico) e hainos máis
afastados (gaita de tres roncos verticais). Todo está ben, sempre que se saiba
qué é cada cousa. A gaita marcial, baixo o meu punto de vista, supón un exemplo
de autoodio brutal, no que se considera o instrumento tradicional galego “inferior” ao
escocés, e se busca imitar un modelo alleo antes que evolucionar o propio.
Tería sido un invento máis, unha anécdota como o gaiteiro que lle puxo chaves ao punteiro, ou o artesán que lle pon un buraco máis por detrás don punteiro, se non fose porque foi subvencionado durante décadas e afogou en moitos casos a moitas asociaciónns que trataban de traballar con gaitas “normais”
(non inventadas) porque as bandas de gaitas da órbita da Deputación de Ourense regalábanlles as gaitas aos alumnos, tiñan actuacións internacionais, clases de
balde ou case… De xeito que se vitaminou con cartos públicos ese invento de
alienación da evolución da gaita, subxgada á sensación de que tocar como os
escoceses mola, e como os galegos de sempre… non tanto.
Por todo isto, velaquí queda o meu apoio ao xurado do Vai de Gaita do Luar
e quedo aberto á conversa. Pero con R-E-S-P-E-C-T, eh! ;)